การหย่อนของช่องคลอดส่วนหน้า

การหย่อนของผนังช่องคลอดด้านหลัง

     เป็นภาวะที่มีส่วนปลายของลำไส้ใหญ่ที่เรียกว่าไส้ตรงยื่นนูนเข้ามาทางผนังช่องคลอดด้านหลัง ซึ่งแพทย์อาจเรียกว่า ไส้ตรงเลื่อน และ/หรือมีส่วนใดส่วนหนึ่งของลำไส้เล็กยื่นนูนเข้ามาที่บริเวณส่วนบนของผนังช่องคลอดด้านหลัง ซึ่งแพทย์อาจเรียกว่า ไส้เลื่อน

                     การหย่อนของช่องคลอดส่วนหลัง

การหย่อนของมดลูกและช่องคลอดส่วนยอด

        มดลูกหย่อน เกิดขึ้นเมื่อมดลูกยื่นย้อยหรือเคลื่อนต่ำลงมาในช่องคลอด พบมากเป็นอันดับสองของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อน

                                      มดลูกหย่อน

        ช่องคลอดด้านบนหย่อน ภายหลังการผ่าตัดมดลูก ส่วนบนของช่องคลอดอาจหย่อนลงมา (คล้ายการปลิ้นกลับปลายถุงเท้าด้านในออกมา) และเคลื่อนลงมาที่ปากช่องคลอด หรือยื่นพ้นปากช่องคลอดออกมา

อวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนมีความรุนแรงเพียงใด ?

        สตรีจำนวนมากประมาณร้อยละ 40  มีอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อน ซึ่งมีความรุนแรงต่างๆ กัน ตั้งแต่มีอาการเพียงเล็กน้อยหรือไม่มีอาการเลย ไปจนกระทั่งมีก้อนยื่นพ้นปากช่องคลอดออกมาตลอดเวลา และมีอาการร่วมต่างๆ แพทย์จะซักประวัติและตรวจภายในอย่างละเอียด เพื่อวินิจฉัยว่าภาวะนี้มีความรุนแรงอยู่ในระยะใด ซึ่งแพทย์จะเป็นผู้อธิบายข้อมูลเหล่านี้ให้คุณทราบ

อวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนรักษาได้อย่างไร ?

        ทางเลือกในการรักษาแบ่งออกเป็น 2 วิธีใหญ่ๆ ได้แก่ การรักษาวิธีไม่ต้องผ่าตัดและการรักษาวิธีผ่าตัด

การรักษาเชิงอนุรักษ์หรือวิธีไม่ต้องผ่าตัด ได้แก่

- สังเกตอาการ

        อวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อน ไม่ได้เป็นภาวะที่มีอันตรายร้ายแรงต่อชีวิต สตรีที่ไม่มีอาการหรือไม่มีปัญหาใดๆจากการหย่อนนี้มักเลือกที่จะไม่รับการรักษา อย่างไรก็ตาม ถ้าคุณได้รับการวินิจฉัยว่ามีอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนให้ พยายามหลีกเลี่ยงการยกของหนัก การออกแรงเบ่งมากๆ เช่น ท้องผูกและการที่มีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นมากเกินไป เพราะปัจจัยเหล่านี้เป็นสาเหตุที่ทำให้อวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนรุนแรงมากยิ่งขึ้น

- ใช้อุปกรณ์พยุงในช่องคลอด (Pessary)

        เป็นอุปกรณ์ที่ผู้ป่วยใช้สำหรับสอดเข้าไปในช่องคลอดเพื่อพยุงอวัยวะในอุ้งเชิงกราน จึงช่วยบรรเทาอาการที่เป็นอยู่ได้ อุปกรณ์เหล่านี้มีหลากหลายรูปทรงและขนาดให้เลือกใช้ตามความเหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย ชนิดที่ใช้กันแพร่หลายที่สุด คือ แบบรูปร่างเป็นวงแหวนเหมือนห่วง บางครั้งจึงเรียกว่า ห่วงพยุงในช่องคลอด การใช้อุปกรณ์พยุงในช่องคลอดเป็นวิธีที่เหมาะสมสำหรับผู้ที่ต้องการหลีกเลี่ยงหรือยืดเวลาการผ่าตัดออกไป เช่น ในกรณีที่ยังต้องการมีบุตรหรือมีปัญหาสุขภาพ ที่ไม่อาจผ่าตัดได้เนื่องจากมีความเสี่ยงสูง ผู้ป่วยที่จะใช้อุปกรณ์พยุงในช่องคลอดต้องได้รับการตรวจวัดและประเมินความรุนแรงของการหย่อน โดยผู้ให้บริการทางการแพทย์ก่อน และอาจต้องมีการทดลองใส่เพื่อหาขนาดและชนิดที่เหมาะสมที่สุดก่อนนำไปใช้จริงที่บ้าน อุปกรณ์พยุงในช่องคลอดบางชนิดเท่านั้นที่ผู้ใช้ยังสามารถมีเพศสัมพันธ์ได้ขณะใส่อยู่ในช่องคลอดซึ่งแพทย์จะเป็นผู้ให้คำแนะนำในรายละเอียด

            อุปกรณ์พยุงในช่องคลอดชนิดวงแหวน

- การบริหารกล้ามเนื้อพื้นอุ้งเชิงกราน (Kegel exercise)

     การบริหารกล้ามเนื้อพื้นอุ้งเชิงกรานที่อ่อนแอลง อาจช่วยฟื้นฟูหรือป้องกันไม่ให้อวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนเล็กน้อยเป็นรุนแรงมากขึ้น การบริหารกล้ามเนื้อพื้นอุ้งเชิงกรานต้องอาศัยเวลา แรงจูงใจและเทคนิคที่ถูกต้อง (กรุณาอ่านบทความเรื่อง "การบริหารกล้ามเนื้อพื้นอุ้งเชิงกรานที่ถูกต้อง ใครว่ายาก? " หากต้องการทราบข้อมูลเพิ่มเติม)

การรักษาวิธีผ่าตัด

     สำหรับสตรีที่มีอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนที่มีอาการมาก อาจเลือกรักษาด้วยการผ่าตัด แพทย์จะแนะนำรูปแบบการผ่าตัดที่เหมาะสมกับคุณที่สุด โดยพิจารณาจากปัจจัยหลายประการ ได้แก่ อายุ ประวัติการผ่าตัดที่ผ่านมา ความรุนแรงของการหย่อนของอวัยวะในอุ้งเชิงกราน และสุขภาพโดยรวมของคุณ การผ่าตัดมี 2 ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่ การผ่าตัดซ่อมเสริมและการผ่าตัดเย็บปิดช่องคลอด ดังนี้

การผ่าตัดซ่อมเสริม (reconstructive surgery)

      จุดประสงค์ของการผ่าตัดซ่อมเสริมอุ้งเชิงกราน คือ การทำให้อวัยวะในอุ้งเชิงกรานกลับเข้าสู่ตำแหน่งปกติทางกายวิภาคและยังคงมีเพศสัมพันธ์ได้ตามปกติ

วิธีการผ่าตัดซ่อมเสริมสามารถทำได้สองทาง ดังนี้

    1.  การผ่าตัดทางช่องคลอด

    2.  การผ่าตัดทางหน้าท้อง ซึ่งทำได้หลายวิธี ได้แก่

        - การผ่าตัดผ่านแผลเปิดหน้าท้อง

        - การผ่าตัดผ่านกล้อง ฯ (ด้วยการเจาะรูเล็กๆ บริเวณหน้าท้อง)

        - การผ่าตัดโดยใช้หุ่นยนต์ (เป็นการผ่าตัดผ่านกล้องฯ ที่แพทย์ควบคุมการผ่าตัดผ่านทางหุ่นยนต์)

การผ่าตัดเย็บปิดช่องคลอด (colpocleisis)

     แพทย์อาจแนะนำให้คุณรับการผ่าตัดแบบนี้ หากการหย่อนของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานอยู่ในขั้นรุนแรง หรือในกรณีที่คุณไม่ได้มีเพศสัมพันธ์แล้ว และไม่ต้องการมีเพศสัมพันธ์อีกในอนาคต หรือในกรณีที่สุขภาพของคุณไม่เหมาะสมกับวิธีการผ่าตัดซ่อมเสริม วิธีการนี้แพทย์จะเย็บผนังช่องคลอดเข้าหากันเพื่อป้องกันไม่ให้ภาวะอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนกลับเป็นซ้ำอีก ข้อดีของการเย็บปิดช่องคลอด คือ ใช้เวลาผ่าตัดน้อยและผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็ว ข้อเสีย คือ ช่องคลอดจะตื้นและไม่สามารถมีเพศสัมพันธ์ได้อีก อัตราความสำเร็จของการผ่าตัดด้วยวิธีนี้เท่ากับร้อยละ 90-95 กรุณาอ่านบทความเรื่อง “การผ่าตัดเย็บปิดช่องคลอด ใครควรได้รับการผ่าตัดบ้าง” หากต้องการทราบข้อมูลเพิ่มเติม

การผ่าตัดแบบใดเหมาะสมที่สุดสำหรับคุณ ?

        ไม่มีการผ่าตัดแบบใดดีที่สุดสาหรับผู้ป่วยทุกราย การเลือกแบบการผ่าตัดที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการ เช่น ประวัติการเป็นโรคของคุณ ความเชี่ยวชาญในวิธีผ่าตัดแบบต่างๆ และประสบการณ์ของแพทย์ ตลอดจนความต้องการของคุณเอง

        แพทย์จะให้คำปรึกษาเกี่ยวกับวิธีการรักษาแบบต่างๆ และแนะนำวิธีการผ่าตัดที่เหมาะสมกับภาวะและความต้องการของคุณ ทั้งนี้ การผ่าตัดจะมีความแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล แม้แต่ในกรณีของสตรีสองราย ที่มีอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนลักษณะเดียวกัน ยังอาจต้องการวิธีการรักษาที่แตกต่างกันได้

การผ่าตัดทางช่องคลอด

     การผ่าตัดวิธีนี้ทำโดยการกรีดแผลที่ผิวภายในช่องคลอด แล้วเลาะแยกอวัยวะที่หย่อนออกจากผนังช่องคลอด จากนั้นจึงเย็บเนื้อเยื่อที่มีอยู่เดิมและ/หรือใส่วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่าย เพื่อเสริมความแข็งแรงและซ่อมแซมช่องคลอด อาจใช้วัสดุเย็บที่ไม่ละลายเย็บส่วนบนของช่องคลอดหรือปากมดลูกเข้ากับเอ็นที่แข็งแรงกว่าในบริเวณอุ้งเชิงกราน เพื่อพยุงมดลูกหรือส่วนยอดของช่องคลอด หลังการผ่าตัดมดลูก เช่น Sacrospinous หรือ Uterosacral ligament suspension

การผ่าตัดทางแผลเปิดหน้าท้อง

     การผ่าตัดวิธีนี้ทำโดยกรีดแผลทางหน้าท้องเข้าไป ตัวอย่างเช่น การผ่าตัดเย็บแขวนช่องคลอด Sacrocolpopexy ดังภาพแสดงด้านล่าง ส่วนยอดของช่องคลอดหลังการผ่าตัดมดลูกที่หย่อนได้รับการพยุงไว้ด้วยการใช้วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่ายซึ่งเย็บติดกับกระดูกสันหลังใต้กระเบนเหน็บ (กรุณาอ่านบทความเรื่อง "การผ่าตัดเย็บแขวนช่องคลอดในสตรีที่มีอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อน ใครว่าเป็นเรื่องไกลตัว? หากต้องการทราบข้อมูลเพิ่มเติม) อย่างไรก็ตามการผ่าตัดทางหน้าท้องสามารถทำได้อีกหลายวิธี แพทย์จะอธิบายรายละเอียดเหล่านี้ให้คุณทราบ

                          Sacrocolpopexy

การผ่าตัดผ่านกล้องและการผ่าตัดโดยใช้หุ่นยนต์ช่วย

        วิธีการผ่าตัดนี้คล้ายคลึงกับวิธีการผ่าตัดผ่านแผลเปิดหน้าท้องทุกประการ ต่างกันที่ผ่าตัดผ่านแผลเล็กๆ บริเวณหน้าท้องทำให้ผู้ป่วยเจ็บแผลน้อย ฟื้นตัวได้เร็วกว่า  และแผลเป็นจากการผ่าตัดจะมีขนาดเล็กกว่า ในปัจจุบันการผ่าตัดโดยใช้หุ่นยนต์มีบริการในศูนย์ผ่าตัดเพียงไม่กี่แห่งเท่านั้น เช่น คณะแพทยศาสตร์เชียงใหม่ สำหรับที่คลินิกสูตินรีเวช ศูนย์ศรีพัฒน์ฯ กรุณาสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมที่หมายเลข 053-936830

มีความจำเป็นต้องใช้วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่ายเสริมในการผ่าตัดหรือไม่ ?
       

         โดยทั่วไปการผ่าตัดซ่อมเสริมไม่จำเป็นต้องใช้วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่ายเสริมเสมอไป จะเลือกใช้ในกรณีการผ่าตัดซ้ำ และผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นซ้ำสูง วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่ายเสริม อาจเป็นแบบละลายได้ทำจากเนื้อเยื่อสัตว์ (ชีวภาพ) ซึ่งจะค่อยๆ สลายไปเองเมื่อเวลาผ่านไป หรือเป็นวัสดุสังเคราะห์ที่ไม่สามารถละลายได้ ซึ่งจะคงอยู่ในร่างกายตลอดไป วัสดุที่เป็นแผ่นตาข่ายเสริมบางชนิดอาจมีส่วนผสมของวัสดุทั้งที่ละลายได้และละลายไม่ได้ คุณควรปรึกษากับแพทย์ถึงข้อดีและข้อเสียของการใช้วัสดุเหล่านี้ก่อน

การผ่าตัดมีโอกาสประสบความสำเร็จเพียงใด ?

        ประมาณร้อยละ 75 ของสตรีที่ได้รับการผ่าตัดทางช่องคลอด และร้อยละ 90-95 ของสตรีที่ได้รับการผ่าตัดทางหน้าท้อง จะหายจากอาการหย่อนของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานได้เป็นเวลานาน การกลับเป็นซ้ำของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนอาจเกิดจากปัจจัยเดิมที่เป็น สาเหตุของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อนในครั้งแรก เช่น ท้องผูกและเนื้อเยื่อที่อ่อนแออยู่เดิม

ถ้าหากยังต้องการมีบุตรควรทำอย่างไร ?

        ปกติแนะนำให้หลีกเลี่ยงการผ่าตัดเพื่อการรักษาอวัยวะในอุ้งเชิงกรานหย่อน ไปจนกว่าผู้ป่วยจะมีบุตรเพียงพอแล้ว ในระหว่างนั้นอาจใช้วิธีการรักษาเชิงอนุรักษ์ เช่น การบริหารกล้ามเนื้อพื้นอุ้งเชิงกราน หรือการใช้อุปกรณ์พยุงในช่องคลอดไปก่อน

10 สิงหาคม 2555

แก้ไขปรับปรุง 19 สิงหาคม 2556

แก้ไขปรับปรุง 16 กุมภาพันธ์ 2559

เอกสารอ้างอิง
International Urogynecological Association (IUGA) Pelvic Organ Prolapse: A Guide for Women. 2011.