อ.นพ.หาญชัย  ขลิบเงิน

แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

รหัสเอกสาร PI-IMC-199-R-00

อนุมัติวันที่ 27 สิงหาคม 2563

        โรคพิษสุนัขบ้า (Rabies) หรือโรคกลัวน้ำ เป็นโรคติดต่อร้ายแรงชนิดหนึ่ง เกิดจากเชื้อไวรัสชื่อ เรบีส์ ไวรัส (Rabies) ทำให้เกิดโรคได้ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกชนิด เช่น คน สุนัข แมว ลิง ชะนี กระรอก ค้างคาว ฯลฯ โดยโรคพิษสุนัขบ้านี้เมื่อเป็นแล้วจะทำให้มีอาการทางประสาท โดยเฉพาะระบบประสาทส่วนกลาง และมีโอกาสเสียชีวิต

        การรับเชื้อจากสัตว์สู่คน มาจากการถูกสัตว์กัดหรือข่วน โดยเมื่อสัตว์ป่วยหรือมีเชื้อไวรัสพิษสุนัขบ้า แล้วมากัดคน เชื้อไวรัสจะออกมากับน้ำลายสัตว์ และเข้าสู่บาดแผลผ่านรอยกัด นอกจากนั้นพฤติกรรมของสัตว์ที่มักเลียเล็บ ทำให้มีเชื้อไวรัสพิษสุนัขบ้าจากน้ำลายเกาะติดบริเวณเล็บ เมื่อถูกสัตว์ข่วน คนจึงได้รับเชื้อผ่านรอยข่วนนั้น

วัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าคืออะไร

        ในปัจจุบันยังไม่มียาที่จะรักษาโรคพิษสุนัขบ้าได้โดยตรง ดังนั้น วิธีการป้องกันที่ดีที่สุด คือ การฉีดวัคซีนป้องกันพิษสุนัขบ้าไว้ล่วงหน้าก่อนสัมผัสโรคหรือถูกสัตว์กัด โดยเฉพาะบุคคลที่มีความเสี่ยง ซึ่งวัคซีนป้องกันพิษสุนัขบ้าที่ใช้กันมีหลายชนิด เดิมเป็นวัคซีนที่ทำจากสมองสัตว์ แต่ได้ยกเลิกการใช้แล้วในประเทศไทย โดยปัจจุบันนิยมใช้วัคซีนเซลล์เพาะเลี้ยงและวัคซีนไข่เป็ดฟักบริสุทธิ์ ซึ่งกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันได้ดีและมีความปลอดภัยมากกว่า ส่วนอิมมูโนโกลบูลิน (เซรุ่ม) สำหรับป้องกันโรคพิษสุนัขบ้ามี 2 ชนิด คือ ชนิดที่ผลิตจากม้าและชนิดที่ผลิตจากคน หากไม่เคยได้รับวัคซีนป้อง กันพิษสุนัขบ้ามาก่อน เมื่อถูกสัตว์ที่สงสัยติดเชื้อกัด อาจจำเป็นต้องฉีดวัคซีนทั้งหมด 5 เข็ม ร่วมกับการฉีดเซรุ่มรอบบาดแผล ทั้งนี้ ขึ้นกับความรุนแรงของบาดแผลหรือบริเวณที่โดนกัด ฯลฯ

การฉีดวัคซีนพิษสุนัขบ้าก่อนการสัมผัส (Pre-exposure prophylaxis; PrEP)

        การฉีดวัคซีนป้องกันล่วงหน้า เป็นการเตรียมร่างกายให้พร้อมเพื่อต่อต้านโรคพิษสุนัขบ้า โดยฉีด 2 เข็ม ห่างกัน 1 สัปดาห์ (วันที่ 0,7) และสามารถฉีดได้ในทุกช่วงอายุ โดยมักแนะนำให้ฉีดในบุคคลที่มีความเสี่ยงสูง เช่น สัตวแพทย์หรือสัตวบาล ผู้ทำงานในห้องปฏิบัติการ ผู้ที่อยู่อาศัยในถิ่นที่มีโรคพิษสุนัขบ้าชุกชุม เป็นต้น แต่สำหรับหญิงตั้งครรภ์ หากโดนสัตว์กัด สามารถฉีดได้ แต่หากไม่ถูกสัตว์กัด จะไม่แนะนำให้ฉีด

การรับวัคซีนมีประโยชน์อย่างไร

        ประโยชน์ของการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าก่อนการสัมผัส คือ สามารถกระตุ้นภูมิต้านทานให้สูงพอจะป้องกันโรคอย่างได้ผล โดยการฉีดเพียง 2 เข็ม รวมทั้งหากโดนสัตว์กัดหรือข่วนหลังจากฉีดวัคซีน จะสามารถฉีดกระตุ้นด้วยวัคซีนพิษสุนัขบ้าได้ โดยไม่ต้องฉีดเซรุ่ม คือ หากโดนกัดภาย ใน 6 เดือนหลังฉีดเข็มสุดท้าย จะทำการฉีดกระตุ้น 1 เข็ม ณ วันที่โดนสัตว์กัด และหากโดนกัดมากกว่า 6 เดือนหลังฉีดเข็มสุดท้าย จะทำการฉีดกระตุ้น 2 เข็ม (วันที่ 0, 3) ที่สำคัญ คือ ประหยัดค่าใช้จ่ายจากการฉีดเซรุ่ม เนื่องจากมีราคาสูง และไม่เสี่ยงต่อการแพ้เซรุ่มและความเจ็บปวดจากการฉีดเซรุ่มรอบแผล